İnsanın sindirim sisteminde oluşan gaz miktarı kişiden kişiye ve gıdalara göre değişir. Bu nedenle normal gaz tanımı da zordur. Her bireyin sindirim kanalında gaz oluşur fakat gazı çıkartmak utandırıcı ve rahatsız edici olabilir.
Aşırı Gaz problemi olanlara aşağıdaki sorular sorulur:
- Yemeğinizi hızlı veya stres içinde mi yersiniz ?
- Kuru fasulye, lahana ve muz gibi gaz üreten besinleri aşırı tüketir misiniz ?
- Sigara , puro içer misiniz?
- Gevşek takma dişiniz var mı ?
Eğer bu sorulardan birine cevabınız evet ise Aşırı Gaz problemi ile mücadele etmeniz gerekir.
Geğirme, aşırı şişkinlik ve gaz çıkarma sorunlarıyla ile müracaat eden hasta sayısı oldukça fazladır. Bu sorun can sıkıcı olmakla beraber, genellikle zararsız ve önlenebilir bir sorundur.
BAĞIRSAK GAZININ NEDENLERİ:
Mide bağırsak kanalındaki gaz iki kaynak ile oluşur. Biri yutulan hava diğeri ise bağırsakta bulunan zararsız mikroorganizmaların gıda artıklarından oluşturduğu gazdır.
Hava yutulması (aerofaji) midedeki gazın en önemli nedenidir. Herkes yemek yerken veya su içerken az miktarda hava yutar. Fakat hızlı yemek yemek, yemek yerken konuşmak, sakız çiğnemek, sıgara içmek ve gevşek takma diş kullanmak yutulan hava miktarını artırır.
Geğirme ile yutulan havanın büyük bir kısmı mideden ağız yolu ile çıkar, geri kalan gaz ince bağırsaklara geçer, bir kısmı ince bağırsaklarda emilir,geri kalanı kalın bağırsağa geçer ve makattan vücudu terk eder.
Kalın bağırsakta bulunan zararsız mikroorganizmalar gıda artıklarından gaz üretir. Bu mikroorganizmalar, mide bağırsak kanalının daha yukarı kısımlarında sindirilemeyen kompleks karbonhidratları (şeker, nişasta, lif), selülozu sindirebilir. Bu sırada gaz açığa çıkar. Herkesin kalın bağırsağında belli oranda zararsız mikroorganizma vardır.
Yutulan ve bağırsaklarda üretilen hava miktarı değişkendir. Mide ve bağırsaklardaki gazın yaklaşık %99 u nitrojen, oksijen, karbon dioksit, hidrojen ve metandan oluşmaktadır. Bu 5 çeşit gazda kokusuzdur. Hidrojen ve karbon dioksitin karbonhidratların kalın bağırsak da tam olarak emilmemesinden dolayı yoğun miktarda üretilir. Metan gazı ise, ancak insanların %30 unda üretilir. Metan gazı üretimi diyet bağımlı değildir, daha çok ailesel (kalıtsal) özellik göstermektedir. Gazın hoş olmayan kokusu hidrojen sülfit, amonyum, indol ve skatol gibi diğer kimyasallara aittir.
Çıkarılan gaz miktarının yaklaşık yarısı yutulan havadan meydana gelmektedir. Sağlıklı birçok insan, günde yaklaşık 10 kez gaz çıkarmaktadır. Ancak normalden daha çok gaz üretiyor yada gaz üreten yiyecekler fazla miktarda alınıyorsa günde 50-100 kez gaz çıkarılabilir.
EN SIK RASTALANAN ŞİKAYETLER
Aşırı gaz şikayeti olan hastalar, genellikle şu belirtilerle başvururlar.
Hastalar sabah uyandıklarında karınlarını düz olduğunu ve gün içinde giderek şiştiğinden, hatta elbiselerinin onları rahatsız ettiğinden şikayet ederler. Bazı kadınlar menstrüel kanama öncesi şikayetlerin artmasından rahatsızdırlar.
Geğirme
Bağırsak gazının en sık sebebi yutulan havadır. Hızlı yemek yemek, içecekleri kamış kullanarak içmek, sakız çiğnemek, şeker emmek, sigara içmek ve gevşek takma diş kullanmak hava yutmayı kolaylaştırır. Geğirti ile midede biriken aşırı gaz, yemek borusuna oradan da ağız yoluyla geri atılması ile oluşur.
Bazı bireyler ardı ardına geğirirler. Bu tip geğirtinin yenilen ve içilen gıda ile pek bir ilgisi yoktur. Asıl neden, psikolojik olarak yutulan aşırı havadır. Yutulan bu hava midede fazla miktarda gaz birikimine ve kronik geğirmeye neden olur. Bu durum, midenin aşırı gaz ürettiği anlamına gelmemelidir.
Sosyal olarak rahatsız edici ve kalın bağırsakta oluşan hidrojen ve karbondioksit gazlarının neden olduğu bir şikayettir. Bağırsakta tam olarak emilemeyen karbonhidratların (selüloz gibi) kalın bağırsakta bakteriler tarafından parçalanması sırasında oluşurlar. Değişik karbonhidratların tam olarak emilememesi normal bir durumdur. Bu emilemeyen karbonhidratlara bakterilerin etkisi nedeniyle gaz üretilir.
Kuru fasulyenin gaz oluşturma yeteneği iyi bilinmektedir. Kuru fasulye ve lentilin içindeki şekerler ince bağırsaktaki enzimler tarafından parçalanmaya dirençlidirler. Bu şekerler kalın bağırsağa geldiğinde bakteriler tarafından fermente edilirler ve açığa gaz çıkar.
Buğday, yulaf, mısır, patates ve bazı sebze ve meyve içindeki karbonhidratlar da kalın bağırsağa kadar tam olarak sindirilmez ve emilmez. Buna ek olarak insanların süt içindeki ana şeker olan laktoz a duyarlılıklarıda değişkendir. Bir çok erişkinde laktozu parçalayan ana enzim olan laztaz eksikliği görülür ve bu insanlar laktozu parçalayıp sindiremezler. Laktaz enzimi ayrıca yaşla da miktarı azalan bir enzimdir. Sağlıklı insanların %40-50 si sentetik bir şeker olan sorbitolün emilimini de yapamazlar. Her gün 10 gram sorbitol kullanımı (5 adet şekersiz sakız çiğneme) ile gaz üretimi artar.
AŞIRI GAZ ÜRETEN YİYECEKLER ŞUNLARDIR:
Karbonhidrat içeren gıdalar gazın oluşumundan sorumludur. Yağlar ve protein gaz oluşumuna neden olamaz fakat kokusunu etkileyebilir.
Şekerler:
Gaz üretimine neden olan şekerler rafinoz, laktoz, fruktoz ve sorbitoldür.
Rafinoz:
Fasülyede fazla miktarda bulunurken lahana, Brüksel lahanası, brokoli, kuşkonmaz, diğer sebzeler ve hububatta az miktarlarda bulunur.
Laktoz:
Laktoz sütte bulunan doğal şekerdir. Aynı zamanda süt ürünlerinde de bulunur. (Süt, peynir, krema, dondurma vs)
Fruktoz:
Soğan, enginar, armut ve buğday da bulunur. Fruktoz aynı zamanda bazı içeceklerde ve meyve sularında tatlandırıcı olarak kullanılır.
Sorbitol:
Doğal olarak meyvelerde bulunur. Elma, armut, erik, şeftalide sorbitol vardır. Sorbitol aynı zamanda yapay tatlanmdırıcı olarak yemeklerde, sakız ve şekerlerde bulunur.
Nişastalar:
Patates, mısır, sehriye ve buğday kalın bağırsakta gaz üretimine neden olur. Nişastalar içinde pirinç gaz üretilmesine neden olmaz.
Lifler (Fiber):
Çoğu gıda, çözünebilen ve çözünmeyen lif içerir. Çözünebilen liflerin sindirimi kalın bağırsakta olur ve gaz üretirler. Fasulye, kuru bezelye, soya fasulyesi, mercimek, yulaf kepeği, çoğu meyve çözünebilir lif içerirler. Çözünmeyen lifler, kalın bağırsakta sindirilmeden dışkı ile atılırlar. Bu nedenle gaz üretimi çok az olur.
TEDAVİ Geğirme, Şişkinlik Hissini ve Aşırı gaz çıkarmayı azaltmak için:
Gıda günlüğü tutulur. Kişiyi hangi gıdalar etkiliyorsa onu belirlemeye çalışılmalıdır.
Kişi geğirmek için kendini zorlamamalıdır.
Hava oluşturan yiyeceklerin alımı azaltılmalıdır. Fırınlanmış gıdalar, ince çekilmiş kremalar, sülfe ve karbonhidratlı yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
Sigara içme, sakız çiğneme, şeker emme, içecekleri kamış kullanarak içme veya dar ağızlı şişelerden içme uygulamalarından kaçınılmalıdır.
Düzenli yemek yeme
Her öğünlerde eşit oranlarda yemek yenilmelidir
Hızlı yemek yemekten kaçınılmalıdır
Gevşek takma dişler düzeltilmelidir
Yemekten hemen sonra yatılmamalıdır
Yağdan zengin gıdalar, kızartmalar, krema ve soslu yiyecekler ve hamur işlerinden kaçınılmalıdır. (Yağ kısıtlaması ile sindirim sistemi üzerine düşen yük azalır ve üretilen gaz miktarı da azalır)
Kabızlık sorunu yok ise gaz ve şişkinliğe neden olan lifli gıdalardan kaçınılmalıdır
Düzenli fiziksel egzersiz yapılmalıdır
Kişi kendini kötü hissettiren yiyecekler yememeli (yiyeceklere herkesin toleransı farklıdır)
Süt ve ürünleri tolere edebilecek miktarda tüketilmeli. (Laktaz eksikliği olanlar ancak yarım bardak süt veya yoğurdu tolere ederler)
Diyet ürünleri, sorbitol, mannitol gibi diabetik ürünleri içeren yiyecekle, şekersiz (tatlandırıcı ile yapılmış) sakız ve tatlılar fazla tüketilmemeli
Aktive kömür (karbon) tablet veya kapsüller kullanılabilir. Bunlar geniş yüzeylerinde gaz toplarlar. (Kömür, dışkıya siyah renk verir) (aktive karbon ilaç olarak eczanelerde satılır)
Simetikon içeren ürünler kullanılabilir. Simetikon yüzey gerimlerini düşürerek gaz partiküllerini parçalar.