Dr. Hakan Evruke

Guatr, boynun ön kısmında iki taraflı olarak yer alan tiroid bezinin normalden fazla büyümesi olarak tanımlanır. Tiroit glandının büyümesine guatr denir. Erişkinlerde tiroidin ağırlığı normalde 20-25 gm’dır. Çok büyük guatrlar el veya gözle muayene sırasında kolaylıkla tespit edilebilir. Ancak şüpheli durumlarda ultrasonografi ile tanı konmalıdır. Tiroidin erişkinlerdeki normal boyutları 20x25x50 mm’dir. Ultrasonografide tiroidin derinlik çapının 25mm üzerine çıkması guatr olarak değerlendirilir. Ayrıca, ultrasonografik olarak tiroid glandının volümü bulunduktan sonra bunun 0.52 ile çarpımı sonucu gram cinsinden ağırlığı kolaylıkla hesaplanabilir. Özellikle bazı kadınlarda boyun yapısı nedeni ile tiroit normal olarak ele gelebilir. Dolayısıyla her ele gelen tiroit guatr olarak değerlendirilmemeli ancak ultrasonografik ölçümle kesin tanı konmalıdır.
Guatr nedenleri nelerdir?
İyot eksikliği (toprakta ve besinlerde) ve guatr yapıcı bazı yiyeceklerin (kara lahana gibi) fazla tüketilmesi ayrıca tiroid bezinin iltihapları, nodülleri, tümör ve kanserleri de guatr yapar.
Guatr belirtileri nelerdir?
1-) Hormonlar fazla salgılanıyorsa (Hipertiroidi; zehirli guatr):
Çarpıntı, sinirlilik, ellerde titreme, fazla terleme, ince ve nemli cilt, sıcağa tahammülsüzlük, çok yemek yeme, zayıflama, uykusuzluk.
2-) Hormonlar az salgılanıyorsa (Hipotiroidi):
Kabızlık, iştahsızlık, şişmanlık, kuru cilt ve saç, unutkanlık, depresyon, nabız yavaşlığı, tansiyon düşüklüğü, kas krampları, soğuğa tahammülsüzlük, artmış uyku... (Tiroid hormonlarının düşüklüğü bebekte olursa; zeka geriliği, boy kısalığı vb. ile giden bir tablo gelişir.)
Hastalar arasında en sık sorulan sorulardan biridir. Guatrlar büyüklük ve fonksiyonlarına göre birtakım şikayet ve belirtilere yol açar.
• Genelde basit diffüz guatr herhangi bir şikayete neden olmaz.
• Guatr Hipotiroidi veya Hipertiroidi ile birlikte bulunursa bu hastalıkların belirtileri ortaya çıkar. Bu hastalıklarla ilgili daha önce geniş bilgi verilmiştir.
• Büyük ve nodüllü guatrlar, soluk veya yemek borusu üzerine olan baskı nedeniyle nefes darlığına veya yutma güçlüğüne neden olabilir. Ancak bu durum nörotik hastalarda görülen ve globus histerikus denilen boğazdaki sıkışma hissi ile karıştırılmamalıdır.
• Büyük guatrlar, ayrıca boyun toplardamarları üzerine baskı yaparak bu damarların genişlemesine neden olabilir.
• Tiroit glandı günlerce veya haftalarca yavaşça büyüyüp küçülmesi ve bazen ağrılı olması sessiz veya subakut tiroiditte görülür.
• Tiroidin ani olarak büyümesi, ağrılı ve hassas olması tiroit nodülü içine kanamada veya ani olarak büyüyen tiroit kanserlerinde görülür.
• Otoimmün guatrlarda simetrik veya asimetrik büyüme görülmesi tiroit lenfomasını düşündürür.
2.GUATR HASTALIĞI VE TEDAVİSİ
Tiroid bezinin iltihabı ve tümoral olmayan büyümelerine ‘guatr’ denir. İyileşmesi mümkün olan bir guatr giderek geciktirilirse yada ilaç tedavisine cevap alınamazsa cerrahi müdahale gerekebilir.
Guatrda erken teşhis büyük önem taşır. Geç kalınması durumunda hastalık ilerler ve tedavi zorlaşır.
Tiroid bezinin fazla çalışma (Hipertiroidi) belirtileri nelerdir?
Tiroid bezinin normalden fazla çalışarak aşırı hormon salınması durumuna ‘Hipertiroidi’ adı verilir.
İştah artmasına rağmen kilo kaybı
Sık sık büyük abdest yapma, sık idrara çıkma
Seyrek adet görme
Ellerde titreme
Sinirlilik, duygusal değişiklikler
Sıcaktan rahatsız olma, terleme
Taşikardi (nabzın yükselmesi uykuda bile)
Göz belirtileri (göz kapağı tembelliği, gözlerin dışarı doğru çıkması, çift görme)
Tiroid bezinin az çalışması (Hipotiroidi) belirtileri nelerdir?
Bazen tiroid bezi hormon salgılayamaz. Bu durumda ‘Hipotiroidi’ denilen tablo ortaya çıkar.
Kilo alma
Kabızlık
Soğuktan rahatsız olma
Aşırı adet görme
Kısık ses
Güçsüzlük, hareketlerde yavaşlama
Nabzın düşmesi
Cildin-saçın kuru ve kalın olması Nodüler guatrı olan hastalarda tiroid kanseri olabilir. Özellikle tek ve soğuk nodüllerde bu risk daha yüksek olur. Erkeklerde tek ve soğuk nodüllerdeki kanser oranı dörtte birdir. Yani her dört soğuk ve tek nodüllü erkek hastanın birisinde mutlaka tiroid kanseri görülebilir.
İç-dış, erkek-dişi guatr ifadeleri ne anlama gelmektedir?
İç-dış, erkek-dişi guatr ifadeleri halk tarafından kullanılır. Kişinin boyun yapısına göre bezin büyümesi dışardan görünüyorsa (zayıf ve boynu uzun olanlarda görülür) buna ‘dış guatr’ denir. Bezin büyümesi görünmüyorsa (şişman ve kısa boyunlularda görülmez) buna da ‘iç guatr’ denir. Ameliyattan sonra tekrar eden yani nüks olanlar ‘dişi guatr’, tekrar etmeyenlere de ‘erkek guatr‘ denir. Eğer bezin belli bir kısmı çıkarıldıktan sonra ihtiyacı olan hormon dışarıdan verilmezse iç dengeler devreye girerek beyin aşırı TSH salgılar. Bu salgı tiroidi uyararak yeniden büyümesine sebep olur. Tekrar büyüdüğü için buna dişi guatr denir.
3.GUATR TEŞHİSİ NASIL KONUR?
Guatr teşhisi; muayene, kan testi (T3, T4, TSH hormonları tetkiki), tiroid ultrasonu veya sintigrafisi ile konur.
Guatrın tedavi yöntemleri nelerdir?
Tedavi yöntemleri; ilaç tedavisi, radyoaktif iyot tedavisi ve cerrahi tedavidir. Tedavi yöntemlerinden hangisi veya hangilerinin seçileceği hastadan hastaya değişir. En uygun tedavi şeklinin cerrah, endokrinolog, radyolog ve patologdan oluşan bir ekip tarafından planlanması ve takip edilmesi gerekir.
Guatr ameliyatı nasıl yapılır?
Guatr ameliyatlarında en çok boyunda iz kalıp kalmayacağı ve sesin kısılıp kısılmayacağı endişesi duyulur. Boyunda cilt pililerine paralel olan 3-4 santimetrelik bir kesi yapılarak ameliyat gerçekleştirilir. Bu kesi estetik dikildiğinde kalan iz hiç belli olmaz. Anestezin sırasında boğazın tahriş olmasına bağlı olarak, 1-2 gün süren ses kısıklığı olabilir. Yutkunmadaki 1-2 günlük ağrı ile birlikte ameliyat çok rahat geçer. Genellikle hastalar 1 gün hastanede yatıp ertesi gün taburcu olur.
Erken teşhis önemlidir!
Guatrda erken teşhis çok önemlidir. Geç kalınması durumunda hastalık ilerler, tedavi zorlaşır ve sistemlerde yaptığı hasarlar da artar.
Guatrlar fonksiyonlarına göre kaça ayrılır ve hangi durumlarda görülür?
Gerek Diffüz, gerekse nodüler guatrlı hastalar fonksiyonel olarak 3 durumda bulunur.
• Ötiroidi : Tiroit hormonları normal düzeylerdedir
• Hipotiroidi : Tiroit hormonları azalmıştır
• Hipertiroidi: Tiroit hormonları yüksektir
Basit guatr nedir?
Tiroit fonksiyonları bozulmadan (ötiroit) tiroidin simetrik ve asimetrik olarak yaygın büyümesi durumuna basit guatr denir. Bu tür guatrlarda nodül mevcut değildir.

4.GUATRIN SEBEPLERİ NELERDİR?
Hastaların en sık soruduğu sorular arasındadır. Guatr oluşmasının çok nedenleri mevcuttur. Bu nedenlere göre guatrlar iki gruba ayrılabilir.
Endemik guatr nedir? Sebepleri nelerdir?
Bir yerleşim bölgesinde %10’dan daha fazla guatr vakası varsa bu yerleşim bölgesine endemik guatr bölgesi denir. Dünyada ve memleketimizde çok sayıda endemik guatr bölgesi mevcuttur (mesela Alpler ve Karadeniz bölgesi). Bu bölgelerde guatr oluşumuna neden olan değişik etkenler mevcuttur. Bunlar:
İyot eksikliği
Guatrojen maddeler
Kimyasal maddeler
Bazı ilaçlar
Bazı mikroplar
Endemik guatra neden olan iyot eksikliği ve diğer maddeler nasıl etki eder?
Daha önce de belirtildiği gibi günlük iyot ihtiyacı ortalama 150mgm civarındadır. Yenilen ve içilen gıdalarda iyodun 50mgm altına düşmesi hormon üretimini azaltacak ve bu da hipofizde salgılanan TSH miktarını artıracaktır. TSH miktarının artması ise tiroit hücrelerinin uyarılmasına ve dolayısıyla çoğalmasına yani guatra neden olacaktır.
Bazı bölgelerde iyot eksikliği olmamasına rağmen endemik guatra rastlanmaktadır. Bu bölgelerde Guatrojen denilen bazı maddelerin alınması ile guatr oluşur. Mesela Karadeniz bölgesinde çok tüketilen karalahana bunlardan biridir. Karalahana içinde thioglucoside denilen bir madde mevcuttur. Bu madde vücutta thiocyanate ve isothiocyanete’a ayrılarak tiroit hormon yapımını engeller. Bazı patates ve fasulye türleri cynaoglucoside içermekte ve daha sonra vücutta thiocynata dönerek iyodun tiroiddeki tutulumunu önleyerek hormon oluşumunu azaltmaktadır. İyot eksikliğinde olduğu gibi burada da TSH hormonu tiroidi uyararak guatra neden olur. Dünyada şimdiye kadar birçok maddenin ve bakterinin endemik guatra neden olduğu gösterilmiştir.
Sporadik guatr sebepleri nelerdir?
Bir yerleşim bölgesinde %10’dan daha düşük guatra rastlanırsa bu bölgede oluşan guatrlara Sporadik guatr denir. Sporadik guatr nedenleri şunlardır:
Büyüme faktörleri
• Enzim bozuklukları
• Tümörler
• Enflamasyon/enfeksiyon
• Kist oluşumu
• Kanama
• Anti tiroit ilaç kullanımı
Guatr oluşumunu Enflamasyon/ enfeksiyonlar nasıl etkiler?
Enflamasyonlarda kanda bulunan lenfositlerin tiroit içine girmesi sonucu guatr oluşur. Bu duruma tiroidit denir. Memleketimizde en sik görülen tiroiditler Hashimoto tiroiditi ve subakut tiroidit’tir. Tiroiditler daha önce tiroit hastalıkları bölümünde anlatılmıştır.
Basit guatrlarda tedavi nasıl yapılır?
Guatrlar ötiroit durumda ise yani tiroit hormonları normal seviyelerde ise hastada ilk olarak tiroit kanseri olup olmadığı araştırılır. Nodülsüz yaygın olarak büyümüş bir guatrda (basit guatr) kanser olma ihtimali yoktur. Basit guatr çok büyük değilse ve baskı yapmıyorsa hastanın durumuna göre ilaçsız veya levotiroksin tedavisi (Tefor, L-Thyroxin veya levotiron) uygulanarak takip edilir. İlaç verilmesinde amaç TSH’yı baskı altına alarak tiroidi uyarmasını önlemektir. Bu tedavi şekline supresyon tedavisi denir. Nadir olarak nodülsüz büyük basit guatrlı hastalarda baskı nedeni ile cerrahi girişim gerekebilir. Gerektiği takdirde yine büyük basit guatrlar radyo iyot (atom) tedavisi ile küçültüle bilinir.
Nodüllü guatrlarda tedavi nasıl yapılır?
Nodül mevcut olan hastalarda nodülün tek mi yoksa birden fazla mi olduğu araştırılır. Tek nodüllü vakalarda kanser olup olmadığı araştırılır. Tek nodüllü vakalarda kanser araştırılmasının nasıl yapıldığı aşağıda anlatılmıştır. Tecrübeli hekimler elle muayene sırasında nodülü teşhis edebilirler. Ancak bazı hastalarda sadece muayene ile nodül tanısı ve kaç nodül olduğunun tespiti zor olabilir. Bu durumda en iyi tanı yöntemi tecrübeli bir hekimin yapacağı ultrasonografidir.